Sống khỏe cùng BVXA – Kỳ 54: Viêm xoang (Viêm mũi xoang) cấp và mãn tính.

Khoa: Sống khỏe cùng BVXA
Tác giả:

Trong chuyên mục hôm nay, ThS.BS. Nguyễn Kim Tưởng – Trưởng khoa Liên Chuyên Khoa, Bệnh viện Đa Khoa Xuyên Á sẽ tư vấn cho chúng ta về bệnh lý viêm xoang (Viêm mũi xoang) cấp và mãn tính.

I. MỞ ĐẦU :

Viêm xoang là tình trạng viêm của lớp niêm mạc trong xoang. Thuật ngữ viêm mũi xoang chính xác hơn và nhấn mạnh đến tầm quan trọng của bệnh lý niêm mạc mũi trong quá trình hình thành bệnh.
Yếu tố khởi phát thường gặp nhất là bệnh viêm mũi họng cấp.
Viêm xoang cấp hiếm khi chỉ giới hạn ở 1 xoang vì bệnh tiên phát từ phức hợp lỗ thông mũi xoang.
Các yếu tố thuận lợi cho sự phát sinh và phát triển của bệnh viêm xoang cần được lưu tâm.
Chẩn đoán viêm xoang cấp thường không khó nhưng chẩn đoán viêm xoang mạn thường phức tạp hơn vì có thể bị che lấp bởi các yếu tố khác.

II. NGUYÊN NHÂN:

1. Các nguyên nhân tại chỗ và yếu tố môi trường:

– Các yếu tố tại chỗ tại vùng tạo ra sự xâm nhập thứ phát của vi trùng vào trong xoang có liên quan đến sự suy giảm chức năng vận chuyển nhầy lông chuyển:

Hít không khí lạnh và khô
Nhiễm trùng chóp răng
Chấn thương
Bệnh lý vách ngăn
Hẹp cửa mũi sau
Nhiễm trùng đường hô hấp trên/dưới.
Chấn thương áp lực: thay đổi áp suất trong quá trình du lịch bằng máy bay, bơi lội hoặc lặn.
Bơi lội trong môi trường nước ô
Polyp mũi, dị vật mũi, hoặc nhét bấc mũi.
Khối u mũi cũng có thể là yếu tố thuận lợi trong việc phát triển viêm xoang do vi trùng.

– Hội chứng bất động lông chuyển hoặc rối loạn vận động của lông chuyển có thể tạo ra viêm xoang và viêm phế quản do mất sự thanh lọc nhầy.

2. Các yếu tố toàn thân tạo thuận lợi:

– Các yếu tố toàn thân tạo thuận lợi cho sự phát triển của viêm mũi xoang là tình trạng suy nhược như kém dinh dưỡng, dùng corticoid dài ngày, tiểu đường không kiểm soát, hóa trị liệu, hoặc các yếu tố khác góp phần như dị ứng, tình trạng suy giảm chuyển hóa.

– Nhận dạng các yếu tố có sẵn không chỉ hiệu quả trong xử trí đúng mà còn loại bỏ nguyên nhân thuận lợi chủ yếu nếu xảy ra ở mũi hoặc ở răng. Do đó điều quan trọng trong xử trí viêm xoang tái phát là giải quyết các yếu tố thuận lợi.

III. PHÂN LOẠI:

1. Viêm xoang mưng mủ cấp: là quá trình nhiễm trùng ở xoang kéo dài từ 1 ngày đến 4 tuần.

Các triệu chứng khởi phát đột ngột
Thời gian nhiễm trùng có giới hạn
Tự khỏi hoặc khỏi do điều trị
Các giai đoạn bệnh có thể tái phát nhưng giữa các giai đoạn niêm mạc bình thường
<4 lần mỗi năm

Xử trí viêm xoang cấp chủ yếu là điều trị nội khoa, điều trị ngoại khoa hiếm khi cần đến.

2. Viêm xoang mưng mủ mạn: là danh từ được dùng khi viêm xoang kéo dài hơn 3 tháng chủ yếu viêm xoang mạn là do viêm xoang cấp được xử trí không thích hợp hoặc điều trị không đầy đủ. Điều trị ngoại khoa được chỉ định đối với viêm xoang mưng mủ mạn. Giải quyết thông khí và dẫn lưu xoang là để giải quyết các triệu chứng của viêm xoang mạn.

3. Viêm xoang cấp tái phát:

Bệnh nhân có hơn 1 lần bệnh/năm với sự phục hồi hoàn toàn giữa các cơn, tối đa 4 cơn/năm.

4. Viêm xoang mưng mủ bán cấp: là nhiễm trùng xoang kéo dài từ 4 tuần đến 3 tháng (12 tuần). Trong viêm xoang bán cấp, quá trình viêm thường còn có thể phục hồi. Chỉ định điều trị nội khoa, phẫu thuật hiếm khi cần thiết trong giai đoạn bán cấp.

5. Đợt cấp của viêm mũi xoang mạn :

Đợt viêm cấp kéo dài < 4 tuần với các triệu chứng xấu hơn và xuất hiện các triệu chứng mới.
Các triệu chứng cấp mất đi sẽ để lại tình trạng viêm mạn làm nền.

IV. CHẨN ĐOÁN:

1. Lâm sàng:

– Triệu chứng cơ năng:

Triệu chứng chính

Triệu chứng phụ

Đau/nặng/cảm giác đầy mặt

Nghẹt mũi

Sổ mũi/Chảy mũi thành sau họng

Giảm/mất mùi

Sốt (VMX cấp)

Nhức đầu

Sốt

Hôi miệng

Mệt mỏi

Đau răng

Đau/nặng/đầy tai

– Chẩn đoán VMX đặt ra khi có 2 TC chính/ 1 TC chính 2 TC phụ.

– Khám thực thể: Khám toàn thân, khám tổng quát TMH + Nội soi mũi xoang.

2. Cận lâm sàng

– X-Quang Blondeau-Hirtz: ngày nay ít giá trị.

– CT-scan mũi xoang 2/3 bình diện: có giá trị chẩn đoán định bệnh cũng như phân biệt tương đối nguyên nhân và các yếu tố tại chỗ gây bệnh. Đồng thời có vai tro “bản đồ” khi phẫu thuật được đặt ra.

– MRI: khi nghi ngờ có liên quan/cần phân biệt/xác định nguyên nhân do u mũi xoang hoặc các biến chứng của VMX.

V. ĐIỀU TRỊ:

Bao gồm điều trị nội khoa và điều trị ngoại khoa.

– Điều trị nội khoa:

* Kháng sinh là chìa khóa cho điều trị nôi khoa viêm xoang cấp

+ Cải thiện lâm sàng thường xảy ra sau 48 giờ – 72 giờ sau khi sử dụng kháng sinh.

+ Nên dùng liên tiếp ít nhất là 7 ngày sau khi các triệu chứng biến mất.

+ Thời gian điều trị trung bình từ 10 ngày tới 2 tuần.

* Thuốc co mạch tại chổ và co mạch toàn thân có lợi và tạo thuận lợi cho sự oxy hóa và dẫn lưu mủ trong xoang bằng cách giảm phù nề niêm mạc lỗ thông khe.

* Thuốc chống dị ứng nên dùng ở bệnh nhân mà dị ứng được xem như là yếu tố thuận lợi cho viêm xoang

* Thuốc giảm đau để kiểm soát đau

*Thuốc tan đàm có lợi ở vài bệnh nhân chủ yếu khi chất xuất tiết dầy.

* Corticosteroid:

+ Dạng xịt mũi làm giảm hiện tượng viêm.

+ Là phương tiện vàng trong xử trí viêm xoang, polyp

– Các phương pháp điều trị không dùng thuốc:

– Khí dung

– Làm ẩm môi trường

– Rửa mũi bằng nước muối sinh lý

Tất cả các phương pháp điều trị này làm mềm vẩy và làm ẩm niêm mạc.

– Điều trị ngoại khoa: Tạo thuận lợi cho sự dẫn lưu của xoang bị bệnh và lấy đi niêm mạc bị bệnh. Điều này có thể đòi hỏi phải làm khẩn cấp khi có các biến chứng hoặc khi đau dữ dội hoặc khi bệnh nhân không đáp ứng với điều trị nội khoa thích hợp. Phương pháp thường gặp và tiên tiến nhất hiện nay là phẫu thuật nội soi mũi xoang chức năng.

VI. BIẾN CHỨNG :

– Biến chứng có thể xảy ra ở những bệnh nhân viêm xoang cấp, bán cấp, hoặc mạn. Cần đến cơ sở y tế để khám và can thiệp ngoại khoa sớm:

* Viêm mô tế bào ổ mắt, áp xe ổ mắt:

– Giảm thị lực, mất hoặc thay đổi vận động của mắt.

* Thần kinh:

– Áp xe dưới màng cứng, ngoài màng cứng.

– Viêm màng não, áp xe não.

* Răng:

Dò mủ xoang răng.

* Viêm xương tủy: cốt tủy viêm xương trán hoặc xương hàm trên.